چنگ یکی از قدیمی ترین سازهای ایرانی است که اسناد قابل اعتنایی دارد. کهن ترین نشانه مربوط به آن، در استان خوزستان یافت شده است. نقش های برجسته بر روی یک مهر بسیار قدیمی متعلق به 4000 سال پیش از میلاد مسیح، گروه کوچکی از نوازندگان و یک خواننده را نشان می دهد که در بین آن ها یک نفر نوازنده چنگ دیده می شود.

علاوه بر این، نقش برجسته ای متعلق به قرن چهارم میلادی در شهر کرمانشاه واقع در غرب ایران سند گویای چنگ نوازی در هزار و پانصد سال پیش است. این نقش برجسته، صحنه شكار گراز توسط یکی از پادشاهان ساسانی را نشان می دهد. در مركز صحنه، شاه در داخل قایقی ایستاده كه در اطراف او نوازندگان زن قرار دارند. او با تیر و كمان در حال تیراندازی به طرف دو گرازی است كه به سویش جهیده اند. داخل این قایق علاوه بر پادشاه، چهار نفر دیگر حضور دارند. نفر اول و پنجم ، پاروزن هستند و نفر دوم خدمه شاه است كه تیری در دست دارد. نفر چهارم نیز چنگ نوازی است كه در حال نواختن چنگ می باشد. در اطراف این قایق ، پرندگان و ماهیان در میان گیاهان آبزی در حركتند. در عقب قایق شاه، قایق دیگری دیده می شود كه چهار نوازنده زن ، در حال نواختن چنگ می باشند.

چنگ به دلایلی احتمالاً سلیقه ای، از دیرباز ساز مورد علاقه زنان بوده است. حتی در دوره حاضر که در بیشتر مشاغل، هیچ اجباری برای زنانه و مردانه بودن نیست، باز هم دیده می شود که بیشتر نوازندگان چنگ در نقاط مختلف جهان، زنان هستند.

چنگ که روزگاری یک ساز مهم موسیقی زمان خود بود، پس از سقوط پادشاهی ساسانی در قرن هفتم میلادی، کم کم اعتبار گذشته خود را از دست داد و حضور آن در صحنه موسیقی ایران کم فروغ شد. آخرین نشانه های چنگ نوازی مربوط به قرن یازده خورشیدی، اوایل دوران صفویه (قرن هفدهم میلادی) است و می توان گفت پس از آن، چنگ فقط یک واژه موسیقایی در نوشته های بعدی بوده و هیچ گاه معرف سازی زنده نبوده است. اما این ساز با ورود با فرهنگ موسیقی اروپا، کم کم در ارکسترهای بزرگ جای محکمی باز کرد و نام هارپ Harp به خود گرفت. هارپ اینک در تمام فرهنگ های متأثر از جهان غرب، شناخته شده است.

در فرهنگ موسیقی ایران معاصر، چنگ همچنان یک غریبه است و هنوز جایگاهی در گروه های موسیقی ندارد. با این وجود برخی سازندگان علاقه مند سازهای ایرانی، بر اساس نقش برجسته ها و نوشته های تاریخی اقدام به احیای چنگ باستان کرده اند. گر چه نمونه های چنگ غربی از اوایل قرن بیستم برای ایرانیان در دست رس بوده ولی تفاوت ساختمان آن با نقش های کهن چنگ ایرانی، کاملاً آشکار است و نمی تواند به درستی معرف چنگ باستان باشد. بر خلاف هارپ امروزی که تقریباً ساختمان تثبیت شده ای دارد، چنگ های باستان دارای اشکال گوناگونی هستند. یکی از سازندگان پژوهشگر معاصر به نام عبدالعلی باقری نژاد، نمونه هایی را بر اساس نقاشی های موجود در دست نوشته ای قدیمی و همچنین نقش برجسته های کهن بازسازی کرده است.

در گذشته، سیم های صدا دهنده چنگ از روده تابیده گوسفند، ابریشم تابیده و یا موی تابیده شده بز ساخته می شدند. امروزه نیز، عبدالعلی باقری نژاد احیاگر چنگ ایرانی، در برخی نمونه ها از موی تابیده بز استفاده می کند. اما نمونه چنگ های پیشرفته تر او، از سیم های ویژه بهره می برند. در این روش به جای استفاده از سیم های فنردار که ویژه سازهای خانواده ویولون ، گیتار ، پیانو و هارپ هستند، نوعی سیم دست ساز به کار می رود که طنین سیم های فلزی را ندارد و در نتیجه به صدای چنگ بازسازی شده، شخصیتی کهن می دهد. البته از سیم های نایلونی هم در ساخت برخی چنگ های امروزی استفاده می شود. زیرا تنها ساختمان ساز، معرف یک فرهنگ موسیقی نیست و شیوه کوک کردن و نواختن نیز، نقش موثری در شکل دهی به شخصیت یک فرهنگ موسیقی و ساز مربوط به آن دارد.

در ساختمان برخی از چنگ های ایرانی، یک قطعه از پوست بز یا گوسفند به کار می رود. این پوست نقش تقویت کننده صدا را بر عهده دارد و همچنین رنگ صدای ساز را به فرهنگ موسیقی شرق نزدیک تر می کند. چنگ های دیگری در ایران ساخته می شوند که شباهت بیشتری به هارپ امروزی دارند ولی جنس صدای شان دقیقاً همانند هارپ نیست.

به دلیل نو پا بودن چنگ در عرصه موسیقی معاصر، همانند دیگر سازهای ایرانی، نوازنده ندارد. از آن روی که هیچ پیشینه عملی در این خصوص موجود نیست، بیشتر علاقه مندان نوازندگی چنگ، می بایست کار خود را از نقطه صفر آغاز کند. به همین دلیل تعداد نوازندگان چنگ ایرانی بسیار کم است که از آن میان می توان به عبدالعلی باقری نژاد، خانم پروین روحی و دو دخترش به نام های زینب و معصومه باقری نژاد اشاره کرد.

از آن جا که چنگ میراث مشترک فرهنگ های کهن خاورمیانه است، در چند سال اخیر هم زمان با تلاشگران ایرانی، برخی موسیقیدانان ترکیه نیز برای احیای آن همت گماردند و نمونه های بازسازی شده چنگ ترکی، هم اینک در گروه های کوچک موسیقی ترکیه نواخته می شوند.