حالات


اتحاد و اتصال

گاهی لازم می‌شود كشش زمانی یك نت به اندازه‌ای اضافه شود كه با نشانه‌های موجود ممكن نباشد؛ برای مثال اگر كشش یك نت به اندازه یك سیاه و یك دولا چنگ باشد، چگونه می‌توان آن را نشان داد. شكل (37) به این گونه پرسش‌ها پاسخ می‌دهد.

در شكل (37) خطی كه بین نت‌های همنام كشیده شده است، خط اتحاد نام دارد. یعنی نت‌های مربوطه را با هم متحد می‌كند تا فقط به ‌صورت یك نت طولانی‌تر صدا بدهند. همانطور كه در شكل (37) آمده است، خط اتحاد می‌تواند علاوه بر متحد كردن نت‌های داخل میزان، نت‌های چند میزان دیگر را نیز با هم متحد كند كه در آن صورت همه نت‌های قرار گرفته در بین خط اتحاد، به صورت پیوسته اجرا می‌شوند. این حالت در سازهای بادی نظیر نی، سرنا، فلوت و همچنین صدای آوازی انسانی و سازهای آرشه‌ای نظیر كمانچه، ویولون و... بیشتر به محسوس است.

اگر خطی بین دو یا چند نت غیرهمنام كشیده شود، معنی دیگری می‌دهد. یعنی همه آن نت‌ها را به هم وصل می‌كند. به همین دلیل خط اتصال نامیده می شود، شكل (38).

خط اتصال موجود در شكل (38) به نوازنده یا مجری آهنگ نشان می‌دهد كه آن نت‌های واقع در بین آن، باید به صورت پیوسته و بی‌‌وقفه اجرا شوند. برای درك عمیق تر مفهوم خط اتحاد و اتصال به یك مثال از ادبیات گفتاری و نوشتاری توجه كنید، شكل (39).

در عبارت نخست شكل (38) خط بین «آی» و «ی» از جنس خط اتحاد است. یعنی گوینده حرف «ی» را كشیده ادا می‌كند و چون هردو حرف همنام هستند، فقط زمان اجرای آن افزایش می‌یابد. اما در عبارت دوم خط‌های زیر عبارات، از نوع اتصال هستند و به گوینده عبارت می‌فهمانند كه جمله «من آمدم» را با یك نفس بخواند. در این صورت معنی عبارت بسیار شفاف و روشن به شنونده منتقل می‌شود. اگر خط اتصال را برداریم و یا جور دیگری كلمات را به هم وصل كنیم، معنی عبارت تغییر می‌كند و چه ‌بسا گاهی نامفهوم شود.


شکل 37 : نت های متحد با خط اتحاد

شکل 37 : نت های متحد با خط اتحاد

شکل 38: خط اتصال

شکل 38: خط اتصال

شکل 39:مثال ادبی شبیه خط اتصال و خط اتحاد در موسیقی

شکل 39:مثال ادبی شبیه خط اتصال و خط اتحاد در موسیقی

سنکپ

یكی از كاربردهای خط اتحاد ایجاد سنكپ است كه باعث می‌شود ضرب قوی ابتدای میزان بصورت ضعیف درآید و در واقع ادامه‌ای از ضرب پیشین باشد، شكل (40).

ایجاد سنكپ، حس موسیقایی را عوض می‌كند و باعث می‌شود ضرب‌های قوی و ضعیف از حالت معمولی خارج شوند. در شكل (40) شش مورد سنکپ دیده می شود که نت های «می» و «سی» را با هم متحد کرده اند و بنابراین نت‌های ابتدای میزان، در ادامه نت قبل از میزان صدا می‌دهند. یعنی آن شخصیتی كه به واسطه ضرب قوی بودن داشتند، اینجا دیگر ندارند.


شکل 40: سنکپ

شکل 40: سنکپ

ضد ضرب

اگر ضرب های قوی و نیمه‌قوی همراه با سكوت باشند ولی ضرب‌های ضعیف با صدا باشند، اصطلاحاً می‌گویند آن میزان ضد ضرب دارد، در اجرای واقعی معمولاً جای خالی را سازهای کوبه ای پر می کنند. یعنی ابتدای میزان با آن که برای سازهای ملودیک سکوت دارد ولی یک ساز کوبه ای می تواند آن را به نحو شایسته ای پر کند. این ویژگی در آهنگ های تند، به ایجاد هیجان منجر می شود.شكل (41).

هیجان یكی از ویژگی‌های آهنگ‌های ضد ضرب‌دار است كه در موسیقی ایرانی به فراوانی یافت می‌شود. ازجمله می‌توان بسیاری از چهار مضراب‌ها و همچنین رنگ ها (Reng) را نام برد. علاوه بر این بیشتر نوحه‌های عزاداری هم با ضد ضرب شروع می‌شوند.


شکل 41: ضد ضرب

شکل 41: ضد ضرب

میزان های لنگ

بخش بزرگی از آهنگ‌های ایران، به‌ویژه گونه‌های رایج در نواحی آن مثل خراسان، لرستان، كردستان، بختیاری و فارس، از ریتم‌هایی پیروی می‌كنند كه با میزان‌های ساده و تركیبی قابل بیان نیستند. میزان‌بندی این‌گونه آهنگ‌ها معمولاً از كنار هم قرار گرفتن دو یا چند میزان ساده حاصل می‌شود. برای مثال از جمع یك میزان دوضربی و یك میزان پنج‌ضربی بدست می‌آید. یا از تركیب یك میزان سه‌ضربی و یك میزان چهارضربی، می‌توان به یك میزان هفت‌ضربی دست یافت. این‌گونه میزان‌ها كه به میزان‌های لنگ معروف‌اند، حالت ویژه‌ای دارند و به راحتی می‌توان آنها را از میزان‌های معمولی تشخیص داد. شكل (42) نمونه‌هایی از دو میزان پنج ضربی و هفت ضربی را نشان می‌دهد.

میزان‌های لنگ بسته به این كه ضرب‌های قوی و ضعیف آنها چگونه تنظیم شده باشند، شكل‌های مختلفی پیدا می‌كنند. نحوه شمارش ضرب‌ها نیز به محل قرار گرفتن ضرب‌های قوی بستگی دارد. برای مثال یك میزان پنج‌ضربی می‌تواند به صورت‌های 3+2، 2+3 و حتی 4+1 نواخته شود. شكل (43) و (44) حالت‌های مختلف دو نمونه میزان لنگ یعنی پنج‌ضربی و هفت‌ضربی را نشان می‌دهد


شکل 42:میزان های لنگ

شکل 42:میزان های لنگ

شکل 43:گونه های مختلف میزان پنج ضربی

شکل 43:گونه های مختلف میزان پنج ضربی

شکل 44:گونه های محتلف میزان هفت ضربی

شکل 44:گونه های محتلف میزان هفت ضربی

سه بر دو، چهار بر سه و...

اجرای سه نت هم‌ارزش در زمان دو نت، حالتی است كه ریتم آهنگ را برای لحظه‌ای كوتاه عوض می‌كند. این حالت می‌تواند شكل‌هایی سه بر دو، چهار بر سه، شش بر چهار و غیره به خود بگیرد. شكل (45) نمونه‌هایی از آنها را نشان می‌دهد.

اعداد 3، 4 و 6 بر بالای نت‌های مذكور نشان‌دهنده غیرعادی بودن ارزش زمانی نت‌هاست. یعنی اینكه همه آن نت‌ها باید در زمان محدودی به اجرا درآیند كه خودبه‌خود حالت ریتمی آهنگ تغییر می‌یابد. نكته مهم این كه سه بر دو، چهار بر سه و... هیچگاه ریتم اصلی آهنگ را عوض نمی‌كند، بلكه به صورت گذرا حالت شنیداری آهنگ كمی تغییر می‌كند، شكل (46).


شکل 45: تقسیمات ویژه زمانی

شکل 45: تقسیمات ویژه زمانی

شکل 46: نمونه ای از سه بر دو

شکل 46: نمونه ای از سه بر دو