نشانه های کمکی


نشانه های کمکی

در نوشتن نت موسیقی، برای جلوگیری از پیچیدگی و شلوغ شدن صفحه نت، از علامت هایی بهره می گیرند تا نت نویسی تا حد امکان ساده تر انجام شود و در عین حال نوازنده یا خواننده بتواند ریزه کاری های مربوط به آهنگ را دریابد و اجرا کند. این علامت ها عبارتند از انواع نت های زینت، تریل، گلیساندو، تکرار میزان، برگشت ها و نشانه های مخصوصی برای ضعیف و قوی نواختن و یا تند و کند اجرا کردن قطعه.



آچیاکاتورا

نت زینتی است که پیش از نت اصلی نوشته می شود و زمان اجرا آن خیلی کوتاه است. به طوری که در مقایسه با کشش نت اصلی، نمی توان برایش ارزش زمانی قابل توجهی قائل شد. با این وجود به طور آشکار شنیده می شود و نقش خود را در صدای کلی ایفا می کند، شکل 47.

آچیاکاتورا ممکن است بیش از یک نت باشد و همچنین می تواند هر فاصله ای با نت اصلی داشته باشد، مانند مثال های زیر، شکل 48.


شکل 47: نت زینت آچیاکاتورا

شکل 47: نت زینت آچیاکاتورا

شکل 48: شکل های دیگری از آچیاکاتورا

شکل 48: شکل های دیگری از آچیاکاتورا

گزش

به دو گونه است که وقتی روی یک نت قرار بگیرد، اشاره ای خیلی تند به نت پایین تر و یا نت بالاتر می کند و باز به نت اصلی برمی گردد. اگر اشاره به بالا باشد، گزش فوقانی و اگر به پایین باشد، گزش تحتانی گویند، شکل 49. اگر علاوه بر علامت گزش، روی آن علامت های، b یا # قرار بگیرد، به معنی آن است که نت مورد اشاره در گزش می باید بمل یا دیز باشد.


شکل 49: شکل های مختلف گزش

شکل 49: شکل های مختلف گزش

تریل

نشانه ای است که اگر روی نتی گذاشته شود، آن نت و یک نت بالاترش پی در پی و به صورت تناوبی کم و بیش تند، به اجرا در می آیند، شکل 50. این عمل دقیقاً به اندازه ارزش زمانی همان نت ادامه پیدا می کند. اگر روی علامت تریل نشانه های b و # قرار بگیرد، به معنی آن است که عمل تناوب نت اصلی، می بایست با لحاظ کردن آن نشانه باشد.


شکل 50: دو نمونه تریل معمولی و بمل دار

شکل 50: دو نمونه تریل معمولی و بمل دار

نشانه های جانبی

اگر قرار باشد فاصله‌ی بین نت‌های یك دانگ یا دور، كامل اندازه‌هایی غیر از پرده و نیم‌پرده داشته باشند، آنگاه لازم است بعضی از نت‌های مربوطه، به اندازه‌ی معینی جا به جا شوند كه بدین منظور از نشانه‌های جانبی استفاده می‌كنند. بدین صورت كه اگر پیش از نت اصلی نشانه « » قرار بگیرد، ‌بسامد آن نت به اندازه‌ی تقریبی ربع پرده بم‌تر می‌شود و چنانچه لازم باشد بسامد همان نت به اندازه‌ی ربع پرده بالا برود ـ یعنی زیرتر شود ـ آنگاه از نشانه‌ی « » استفاده می‌كنند. نشانه‌های « » و « » به ترتیب سُری و كُرُن نام دارند و از ابداعات كلنل علی‌نقی وزیری هستند كه مخصوص موسیقی ایرانی وضع شده‌اند. در موسیقی اغلب كشورهای جهان و به ‌ویژه موسیقی غرب، نشانه‌های سری و كرن و حتی چیزی برابر آن ها وجود ندارد ولی در عوض نشانه‌هایی دارند كه بسامد نت اصلی را فقط به اندازه نیم‌پرده بالا یا پایین می‌برند. یعنی برای بم كردن نت اصلی به اندازه‌ی نیم‌پرده از نشانه‌ی b و برای زیر كردن همان نت از نشانه‌ی # استفاده می‌كنند. این دو نشانه به ترتیب ِبمُل و دی ِیز نام دارند.


 سری و کرن، علامت های ابداعی کلنل علینقی وزیری ویژه موسیقی ایرانی

سری و کرن، علامت های ابداعی کلنل علینقی وزیری ویژه موسیقی ایرانی

تکرار میزان

در نت نویسی برای سهولت نوشتن و خواندن، تا حد ممکن از علامت های اختصاری کمک می گیرند. برای مثال اگر در یک قطعه، محتوای دو یا چند میزان، دقیقاً یکی باشد، به جای آن که همه نت ها نوشته شوند، فقط نت های میزان اول نوشته می شود و در بقیه میزان های تکراری، علامت مخصوص تکرار میزان می آید، شکل 51. در نتیجه کسی که قصد اجرا کردن آن قطعه را داشته باشد، با دیدن علامت تکرار میزان، برابر با تعداد علامت ها، میزان اول را اجرا می کند.


شکل 51 : علامت تکرار میزان

شکل 51 : علامت تکرار میزان

تکرار دو میزانی

اگر در قطعه ای نیاز باشد که دو میزان پشت سر هم، دوباره تکرار شوند، همان علامت مخصوص تکرار میزان، روی خط میزان قرار می گیرد، شکل 52.


شکل 52: تکرار دو میزان

شکل 52: تکرار دو میزان

برگشت ساده

بیشتر آهنگ ها از تکرار جمله های گوناگون تشکیل می شوند. در نتیجه هنگام نوشتن آن ها، لازم نیست همه تکرارها نوشته شوند. بلکه یک بار جمله اصلی نوشته می شود و با استفاده ازیک علامت مخصوص، اجرا کننده متوجه می شود که این جمله باید کاملاً از نو اجرا شود. علامت برگشت ساده، یک دولاخط نقطه دار است که در ابتدا و انتهای جمله موسیقایی درج می شود، شکل 53.


شکل 53: برگشت جمله موسیقی

شکل 53: برگشت جمله موسیقی

برگشت متنوع

این نوع برگشت، تمام جمله موسیقایی تکرار نمی شود. بلکه تنها بخشی از آن تکرار می شود و پس از تکرار، در ادامه اش یک بخش جدید می آید، شکل 54. در این صورت از علامت برگشت متنوع استفاده می شود که با شماره گذاری های 1 و 2 به اجرا کننده می فهمانند بار اول اجرای بخش 1 را به جمله قابل تکرار بچسباند و بار دوم از قسمت 1 صرف نظر کند و قسمت 2 ر ابه آن بخش تکرار شونده بچسباند.


شکل 54: نمایی از برگشت متنوع

شکل 54: نمایی از برگشت متنوع